جوک و تکنیک‌های جوک نویسی
جوک یا لطیفه، سخنی است کوتاه و خنده آور که دارای ساختار داستانی میباشد.
جوک نمایشی است از شوخی که در آن کلمات در قالب یک ساختار روایی مشخص به گونه‌ای استفاده می‌شوند که مردم را می‌خندانند.
به جوک، خوشمزگی هم می‌گویند. جوک یا لطیفه، هدفی جز خنداندن ندارد. درحالیکه در طنز، خنداندن صرفا وسیله‌ای در جهت نیل به اهداف دیگر میباشد.
در نوشتن جوک، از تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌شود که به برخی از انها ذیلا اشاره میکنیم.
تکنیک بزرگ نمایی و کوچک نمایی
یکی از کاربردی ترین تکنیک ها جهت ساختن جوک میباشد.
در بزرگ نمایی یا اغراق، از کاه کوهی و به قول معروف سیر داغ پیاز داغ ماجرا را چندین برابر میکنیم.
بعنوان مثال، پروفسوری که مدرک دیپلم هم ندارد و یا زن و شوهری که همدیگر را در خیابان می‌بینند ولی به‌جا نمی‌آورند.
در کوچک نمایی، برعکس این فرآیند اتفاق می‌افتد و مسائل بزرگ و مهم، کوچک و کم اهمیت جلوه داده می‌شوند.
تکنیک وضعیت جابه‌جایی
یکی از مهمترین تکنیک ها جهت ساختن جوک، استفاده از وضعیت جابه‌جایی میباشد.
مثلا هنگامی که جلسه خواستگاری، به جلسه معامله ملک و ماشین تبدیل می‌شود، جابه‌جایی موقعیت اتفاق افتاده است. یا هنگامی که حرکات ورزش کاراته، تبدیل به رقص و حرکات موزون می‌شود.
اگر جای دو شخصیت، مثلا استاد دانشگاه و فرد بی‌نزاکتی عوض شود، جابه‌جایی افراد اتفاق افتاده است.
و یا اینکهشخصیت یک فرد واحد، در اثر ضربه به سر، بیماری و یا هر عامل دیگری دستخوش تغییرات سریع و آنی شود که در اینصورت، جابه‌جایی شخصیت اتفاق افتاده است.
تکنیک گیر دادن:
گیر دادن، یکی از بهترین تکنیک ها جهت ساختن جوک میباشد.
در این تکنیک یا به خودمان گیر می‌دهیم و خود را سوژه میکنیم و به افرادی که بواسطه سوابق علمی، سیاسی، اجتماعی و غیره مشهور شده اند، بند نموده و انها را به چالش می‌کشیم.
البته این تکنیک در حالت دوم، می‌بایستی با احتیاط کامل به کار گرفته شود، در غیر اینصورت می‌تواند موجب رنجش افراد و متعاقبا شکایت آنها از طنز نویس گردد.
تکنیک شوخی با شهرهای مختلف:
در اینحالت، ویژگی‌های مردم شهرهای مختلف، مانند خسیسی، خالی بندی و غیره جمع آوری شده و بر اساس آن جوکهای بامزه‌ای ساخته می‌شود.
علاوه بر این، می‌توان ضمن حفظ ادب و احترام، با گویش این عزیزان هم کمی شوخی کرد و از این روش، جوکهای خنده داری خلق نمود.
بخصوص که کشور عزیزمان، کشوری پهناور بوده و اقوام گوناگون با لهجه‌ها و گویش‌های مختلف در آن زندگی میکنند.
البته در استفاده از این تکنیک نیز، احتیاط لازم است چراکه می‌تواند موجب برانگیختن احساسات مردم و قومیت‌های گوناگون گردد.
تکنیک تناقض و یا عدم داشتن تناسب:
این تکنیک انواع و اقسام تناقض، شامل موارد ذیل را در بر میگیرد.
- عدم تناسب واقعیات جامعه و وضعیت مطلوب
- عدم تناسب ظاهر و باطن افراد
- عدم تناسب حرف و عمل افراد
- عدم تناسب نام، تن صدا، شغل با هیکل و جنسیت افراد
- عدم تناسب زن و شوهر از جنبه‌های گوناگون
- عدم تناسب زبان با محتوا، بکار بردن زبان فاخر بابت بیان محتوایی پیش پا افتاده
- عدم تناسب شخصیت ها با دوره زمانی
- عدم تناسب شخصیت ها با محیط اطراف
- عدم تناسب ظرف و مظروف
تکنیک وارونه گویی:
اجرای این تکنیک، بسیار ساده و پیش پا افتاده محسوب می‌شود.
کافی است که جملات مشهور را به صورت منفی یا معکوس ادا کنیم.
مثلا می‌گوییم: کاش قرار بگذاریم تا همدیگر رو نبینیم!
یا اسم مکانی بسیار کثیف و متعفن را گلابدره بگذاریم.
گاهی وارونه گویی با چاشنی نیش و کنایه نیز همراه می‌شود که این امر می‌تواند به طنز ماجرا بیفزاید.
تکنیک سه گانه گویی:
برای جذاب تر کردن جوکها، می‌توان آنها را در سه بخش بیان نمود. این سه بخش می‌توانند هم سطح بوده و یا دربرگیرنده مقدمه، متن اصلی و ضربه آخر باشند.
تکنیک چرخش‌های طنز آمیز:
در این تکنیک سعی میکنیم تا ذهن مخاطب را با مقدمه مشغول و چه بسا گمراه نموده و در جهت مورد دلخواه خود هدایت کنیم و سپس ضربه آخر را دقیقا در جهت کاملا معکوس وارد و مخاطب را غافلگیر نماییم.
بز بیاری‌های بامزه
مانند سر خوردن افراد روی پوست موز، رفتن افراد گیج توی دیوار یا درب شیشه‌ای مغازه و پرت شدن افراد از پله‌ها به دلیل تاریکی
استفاده از موقعیت‌های طنز آمیز
در این تکنیک یا افراد عادی در وضعیت غیر عادی قرار می‌گیرند، یا افراد غیر عادی در وضعیت عادی قرار می‌گیرند و یا افراد غیر عادی در وضعیت غیر عادی قرار می‌گیرند.
رفتار مشابه و درهم برهم شخصیت‌های داستان
مثلا هنگامی که پدر از فرزندان درباره موضوعی سوال میکند، همه بچه‌ها با هم جواب می‌دهند.
اگر دکتر از بچه‌ها در مورد بیماری پدرشان می‌پرسد، همه با هم جواب می‌دهند، طوریکه هیچ کس دقیقا متوجه حرفهای انها نمی‌شود.
همه مسافران اتوبوس، همزمان قصد خروج را داشته باشند. در این حالت هیچ کس نمی‌تواند از درب اتوبوس خارج شود.
همه میهمانان همزمان به ظرف جوجه کباب حمله ور می‌شوند و یا همه قصد دارند کاسه خورش قرمه سبزی را از میان سفره بردارند.
تکرار کلمات و عبارات در متن
در این تکنیک، طنز نویس سعی میکند تا کلمه ای خاص را چندین بار در متن تکرار کند.
همین تکرار می‌تواند موجبات خنده مخاطبان را فراهم آورد.
البته افراط در استفاده از تکنیک تکرار، سبب آزردگی مخاطب خواهد شد و باید در این رابطه بسیار محتاط عمل نمود.
سوتی گرفتن از شخصیت‌های مشهور
در این تکنیک، طنز نویس سعی میکند تا از لابلای حرفهای مقامات و مسئولین، نکاتی را استخراج نموده و آنها را دستمایه شوخی و خنده قرار دهد.
مثلا مسئولی در بازدید از بخش اطفال بیمارستان، ضمن تشکر از پزشکان، آرزو کرد تا آنها با تلاش بیشتر، روزی پزشک بزرگسالان شوند.
استفاده از اعمال خجالت آور
بسیاری از اعمال، از نظر غنی ایرانی زشت و خجالت آور و گاها تهوع آور محسوب می‌شوند.
مانند آروغ زدن، فین کردن با صدای بلند و رها نمودن باد معده.
اما با استفاده از همین موارد، می‌توان جوکهای بی‌نظیری نوشت.
و هرچه این اعمال از سوی افراد متشخص‌تر و اطو کشیده‌تری صادر شود، خنده دار تر
خواهد بود.
شوخی با ریاضیات افراد
به عنوان مثال مربی یکی از تیمهای فوتبال گفته بود :”ما 70 درصد آمادگی لازم را به دست آورده و 40 درصد باقیمانده را قبل از بازی‌ها به دست خواهیم آورد.”
اشاره اشتباه به اشیاء
البته این تکنیک بیشتر جنبه نمایشی دارد.
مثلا شما میهمان را به خوردن میوه و شیرینی تعارف کنید، در حالیکه روی میز به جز چند تا بیسکوئیت گاز زده و نارنگی گندیده، چیزی وجود ندارد.
شما به فردی می‌گویید که چانه‌اش کثیف شده، در حالیکه به پیشانی فرد اشاره می‌کنید.
غیر عادی صحبت کردن افراد
مثلا افراد در محیط خودمانی رسمی و در محیط رسمی، خیلی خودمانی صحبت کنند.
پدر در محیط خانه، بسیار رسمی مانند جلسات اداره و در اداره و در جلسه رسمی درمحضر روسا غیر رسمی و شوخ و خودمانی صحبت کند.
سو تفاهم‌های بامزه
مثلا پسری فکر میکند دختری که از روبرو می‌آید به او لبخند می‌زند، درحالیکه دختر به پدر یا مادرش که پشت پسر هستند، لبخند می‌زند.
طراحی شخصیت‌های بامزه
شخصیت‌هایی مانند چارلی چاپلین و یا لورل هاردی، به خودی خود در بین مردم به عنوان شخصیت‌های بامزه جا افتاده اند و مردم به حرف‌ها و حرکات آنها می‌خندند، حتی اگر بامزه نباشد.
همچنین آدم‌های عوضی نیز می‌توانند تحت همین عنوان دسته بندی شوند.
مثلا در فیلم مارمولک، یک دزد لباس یک روحانی را پوشیده و از پس در جامعه به عنوان روحانی شناخته می‌شود.
رفتار بر خلاف عادات و عرف جامعه
بدون شک، شکستن قالب‌های عرفی جامعه می‌تواند خنده دار باشد.
مثلا تصور کنید مردی در خانه بماند و آشپزی و بچه داری کند و در عوض زن به کار و فعالیت اجتماعی بپردازد.
یا اینکه مردی در کنار دریا و محیطی تفریحی، با کت و شلوار و کراوات و بسیار رسمی ظاهر شود. و برعکس در محیطی رسمی با شلوارک و دمپایی حاضر شود.
یا اینکه پزشکان به ظاهر متشخص بعد از سمینار، به میز ناهار و دسر حمله ور شوند.
نقیصه نویسی
نقیصه نویسی به معنای استفاده از آثار دیگران برای آفریدن طنز میباشد.
حال این آثار می‌تواند دیوان شعر حافظ باشد، یا می‌تواند برنامه‌ای تلویزیونی باشد.
به عنوان مثال در سالهای گذشته، برنامه‌ای طنز، تحت عنوان خنده بازار از صدا و سیما پخش میشد که با دست انداختن برنامه‌های جدی، خنده می‌آفرید و جذب مخاطب میکرد.
گاهی نیز فقط از سبک نوشتاری آثار، به خصوص آثار فاخر کهن، استفاده شده و محتوای آن چندان چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
تصور کنید که مسائل و مشکلات امروزی را در قالب سبک نوشتاری کهن، بیان کنید. قطعا این تناقض، موجبات خنده مخاطب را به همراه خواهد داشت.
فاصله‌گذاری اجتماعی
یکی از راه‌های جالب برای جوک نویسی، این است که به جامعه با فاصله نگاه کنیم، گویی که به آن تعلق نداریم و از کشوری دیگر و چه بسا سیاره‌ای دیگر آمده‌ایم.
همین فاصله‌گذاری، موجبات طنز ماجرا و خنده مخاطب را به همراه خواهد آورد.
نمونه این طنز شیرین را می‌توان در رمان شازده کوچولو و سفرنامه‌هایی که سیاحان خارجی تالیف نموده‌اند، به وضوح مشاهده کرد.
استفاده از کاریکلماتور
کاریکلماتور، در حقیقت ترکیبی از کلمات و کاریکاتور میباشد و هدف آن پیوند دادن صنایع ادبی با کاریکاتور میباشد.
در زمینه کاریکلماتور، نویسندگانی مانند پرویز شاپور و احود شاملو ید طولایی دارند.
نمونه‌هایی از کاریکلماتورهای پرویز شاپور در ذیل آورده شده است.
- وقتی پاهایم اختلاف عقیده پیدا میکنند، بر سر دوراهی قرار می‌گیرم.
- خورشید یک تنه، با حاصل جمع شب‌ها می‌جنگد.
- آب فرصت نمی‌دهد ماهی‌ها درباره خشکی اظهار نظر کنند.
- آدم پرتوقع، سلام نکرده انتظار جواب دارد.
استفاده از قالب‌های محبوب
اخیرا قالب‌هایی در جوک نویسی پدید آمده که بسیار مورد استقبال مخاطب قرار گرفته اند.
نمونه‌هایی از این قالب‌ها در ذیل آورده شده اند.
- مملکته داریم؟
- فک و فامیله داریم؟
- پ نه پ
- فقط یک ایرانی میتونه…
- مسئولین رسیدگی کنند
- فکر کرده کی هستش
- پشت هر مرد موفق…
- مقایسه زمان حال با زمان گذشته
- اقا ما یک همسایه داریم…
- سوالهای کلافه کننده(مانند شخصیت عزیزم ببخشید کلاه قرمزی)
- مورد داشتیم…
- پس این دانشمندا چکار میکنند؟
استفاده از کلماتی که دو یا چند معنی دارند
در زبان شیرین فارسی، بعضی از کلمات مانند شیر، بادیه، عمل، ضبط، کرم، صورت، ریش، چین، فرق، صفا، داد، بار، دوش، کوفته، عرض، تابلو، چنگ، شانه، گور چندین معنی دارند.
استفاده از این معانی بصورت دو پهلو یا در جای بیربط می‌تواند موجبات خنده مخاطب را فراهم آورد.
به عنوان مثال: “چند بار تصمیم گرفتم تا با عمل معده، لاغر شوم. اما هر بار ترسیدم.اصلا من مرد عمل نیستم.”
ساختن واژه‌های جدید با نمک
در این تکنیک، جوک نویس سعی میکند تا واژه‌های جدیدی اختراع کند و آنها را در جای مناسب مورد استفاده قرار دهد.
از “پاچه‌خواری، مرفهین با درد،خودتو با من چیکار داری و یوم الکلنگ”، می‌توان به عنوان نمونه واژه‌های اختراعی طنزنویسان، نام برد.
البته گاهی می‌توان به جای ابداع واژه جدید، به اشیا و افراد موجود، واژگان جدیدی را اطلاق نمود.
به عنوان مثال، فرو رونده سوزناک، برای آمپول و بالا رونده سبز برای دلار!
نوشتن زیرنویس برای عکس
یکی از بهترین راه‌ها، نوشتن مطالب و تفسیرهای خنده دار برای عکس‌های موجود در فضای وب و رسانه‌ها میباشد.
چراکه پیدا کردن عکس در محیط وب بسیار آسان بوده و بسیاری از این عکس‌ها به خودی خود خنده دار هستند. حال تصور کنید که برای این عکس‌ها متن با نمکی هم بنویسید.
در این صورت موفقیت شما و خنده مخاطب، تضمین خواهد شد.
ایجاد ارتباط مابین جملات
در این تکنیک، خبر، بخشی از خبر و یا سخن معروفی از بزرگان، به عنوان جمله اول انتخاب شده و جمله دوم توسط جوک نویس ساخته و پرداخته می‌شود.
جمله دوم می‌تواند نسبت به جمله اول مشابه، متضاد و یا کاملا بیربط باشد.
به عنوان مثال، ” بهترین چیز راستگویی است، مگر اینکه دروغگوی قهاری باشید! ”
جاندار نمایی و انسان نمایی
یکی از بهترین راه های جوک نویسی، جاندار نمایی و انسان نمایی است.
در جاندار نمایی، اشیا مانند موجودات زنده دست به شیرین‌کاری و اعمال با نمک می‌زنند و موجب تعجب و غافلگیری و درنهایت خنده مخاطب می‌شوند.
انسان نمایی هم مانند جاندار نمایی است با این تفاوت که در اینجا اشیا و یا حانداران، رفتاری مانند انسان از خود بروز می‌دهند.
در متن زیر، از تکنیک انسان نمایی، برای وصف گرانی مرغ از زبان خروس، استفاده
شده است.
“آقا چه زمونه اي شده.قديما خانم مرغه بدون اجازه ما دون نميخورد.
خدا بگم چيكار كنه باعث و بانيشو. از وقتي قيمت كشيده بالا عيال اين رو به اون رو شده.
هر روز ميگه كاكلت رو ژل بزن، ريشت رو از ته بزن، از مرداي مردم ياد بگير. چه خبرته شیش صبح ميخوني؟ از خواب ميپرم پوستم خراب ميشه.
دست به سياه و سفيد هم نميزنه ميگه مانيكور ناخنام بهم ميريزه.
قبلا روزي دو تا تخم ميذاشت. الان شده دو ماهي يكدونه. خانم هيكلش خراب ميشه.
هرچي ميگم دلم بچه ميخواد اعتنا نميكنه.”
استفاده از تیتر و زیرتیتر
یکی از راه های جوک نویسی، استفاده از تیتر و زیر تیتر و یا موضوع و زیر موضوع میباشد.
فرض کنید می‌خواهیم درباره موضوعی کلی مانند اتوبوس‌های بین شهری طنز نویسی کنیم.
بهترین راه این است که موضوع کلی بالا را به زیر موضوعات جزئی تری تبدیل و در نهایت برای زیر موضوعات جوک بسازیم.
مثلا:
- راننده اتوبوس
- شاگرد راننده
- پذیرایی داخل اتوبوس
- مسافران
- وضعیت فنی اتوبوس
درنهایت می‌توانیم جوکهای نوشته شده را به هم مرتبط نموده و جوکهای جدید و کلی تری تولید نماییم.
بر عکس نویسی
در این تکنیک، جملات معروف و کلام بزرگان را جمع آوری و آنها را از نظر مفهومی به شکل معکوس می‌نویسیم.
مثلا:
هیچ چیز بهتر از حرف دروغ نیست. (در مقابل هیچ چیزی بهتر از حرف راست نیست.)
استفاده از اخبار روز
در این تکنیک، ضمن دنبال نمودن اخبار روز، خبری را انتخاب نموده و برای آن جوک می‌سازیم.
بازیافت جوکهای قدیمی
در این تکنیک، جوکهای قدیمی و احیانا تکراری به طرز ماهرانه‌ای بازیافت می‌شوند، به طوریکه جوکی جدید به نظر برسند.
ساده‌ترین بازیافت، جابجایی مقدمه و قسمت ضربه شوخی است که شکل کلی جوک را دستخوش تغییر میکند.
مثلا
شوخی قدیمی:” از شوهرم جدا شدم. حافظه‌اش مشکل داشت. یادش رفته بود که زن هم داره.”
شوخی بازیافتی:” از شوهرم جدا شده شدم. حافظه‌اش مشکل داشت. روز تولدم رو یادش رفته بود.”
شوخی بازیافتی:” از شوهرم جدا شده شدم. حافظه‌اش مشکل داشت. فکر میکرد من مامانش هستم.”
نوشتن جوکهای پلکانی
نوشتن جوکها بصورت پلکانی و پی در پی معمولا موفقیت آنها را تضمین میکند.
به شرط اینکه جوکها پله به پله بامزه تر شوند.
مثلا:
-خانم… شما توقع دارید پسرتون رو آزاد کنم؟ با بچه محل‌هاش بزن بزن کرده.
-جناب سروان. اینا دعوا میکنن، بعدش آشتی میکنن.
-خانم…پسرتون با چاقو زده اینا رو لت و پار کرده.
-جناب سروان خوب چاقو همینه. میبره دیگه!
-بابا زده یک نفر رو هم کشته.
-جناب سروان این حرفا چیه؟ عمر دست خداست!
استفاده از شخصیت‌های متضاد
استفاده از شخصیت‌های متضاد که همواره در حال رقابت هستند و یا همدیگر را تحمل میکنند، معمولا بسیار جذاب و خنده دار است.
به خصوص وقتی که این افراد از لحاظ سن، هیکل، تحصیلات و غیره با یکدیگر تفاوت‌های فاحشی داشته باشند.
با استفاده از این تکنیک، جوکهای زیادی در خصوص تقابل پدر با فرزند پسر، نوشته شده است.
استفاده از هرگونه تداخل
تداخل میان موضوعات مختلف، معمولا همیشه موجب طنز و خنده می‌شوند.
تداخل میان رویدادهای به ظاهر غیر مرتبط و رویدادهایی که در زمان‌ها و مکان‌های مختلفی روی داده‌اند.
همچنین تداخل میان تشخیص و قضاوت‌های افراد گوناگون، معمولا سوژه مناسبی برای نوشتن جوک میباشد.
بعنوان مثال، نظر متفاوت و متناقض دو پزشک متخصص در خصوص امراض فرد بیمار!
استفاده از برخی از صفات انسان‌ها
با استفاده از صفاتی مانند حماقت، کم رویی، ترسویی، وسواسی، دروغگویی، حقه‌بازی، لاف زنی، گیجی، فراموشی، خسیسی، خیانت، فضولی، حرافی، حسودی و شکمبارگی می‌توان جوکهای خنده داری نوشت.
برای مشاهده نمونه جوک و لطیفه، می‌توانید به لینکهای زیر مراجعه فرمایید.
خیلی خوب و آموزنده بود . متشکر
ممنون. لطف دارید
سلام ممنون از شما
خیلی جامع و آموزنده بود🙏
لطف دارید